Kara pozbawienia wolności za wytoczenie powództwa
Ustawą z dnia 14.05.2020 roku wprowadzoną w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-COV-2 wprowadzono do kodeksu karnego dwa nowe przepisy przewidujące karę pozbawienia wolności na wypadek żądania od osób fizycznych, w związku z zawartą umową pożyczki, kredytu lub inną umową, której przedmiotem jest świadczenie z obowiązkiem zwrotu, kosztów innych niż odsetki w kwocie co najmniej dwukrotnie przekraczającej maksymalną wysokość tych kosztów określoną w ustawie lub odsetek w wysokości co najmniej dwukrotnie przekraczającej stopę odsetek maksymalnych lub odsetek maksymalnych za opóźnienie, określonych w ustawie. Jak czytamy w uzasadnieniu projektu ustawy – dotychczasowe przepisy karne (a ściślej – art. 304 k.k.) obejmowały bardzo wąski zakres zachowań, „ewidentnie niedostosowany do ścigania typowych współczesnych przestępstw lichwiarskich, czyli tzw. pożyczek „chwilówek”, w wyniku których pokrzywdzeni tracą czasem dorobek całego życia wskutek niespłacenia w terminie pożyczki na stosunkowo niewielką kwotę”. No i trudno odmówić słuszności takiemu zapatrywaniu – do Kancelarii stosunkowo często trafiają Klienci zapętleni w spiralę zadłużenia wywołaną przewidzianymi w umowach bardzo wysokimi kosztami czy odsetkami – niewspółmiernymi do wysokości pożyczonego kapitału. Ustawodawca podjął zatem decyzję, aby zaingerować w wynikającą z prawa cywilnego swobodę umów i ograniczyć ją poprzez zastrzeżenie kary do pięciu lat pozbawienia wolności. Zaciekawiło mnie jednak uzasadnienie projektu ustawy wprowadzającej w życie te nowe przestępstwa wyzysku ujęte w § 2 i 3 art. 304 kodeksu karnego, a przy tym ograniczenie możliwości popełnienia tego przestępstwa jedynie w odniesieniu do konsumentów (osób fizycznych zawierających umowy pożyczki, kredytu lub innego świadczenia z obowiązkiem zwrotu, niezwiązane bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tych osób). Zdaniem ustawodawcy przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą dokonują bardziej świadomej oceny ryzyka, a nawet bardzo wysokie koszty pożyczki „przy sprzyjających warunkach” (cokolwiek projektodawca miał przez to na myśli) mogą zostać w całości pokryte z osiągniętych przychodów, zaś w ogólnym rachunku ekonomicznym dane przedsiębiorstwo może wykazać zysk ekonomiczny (jaka to możliwość w stosunku do konsumenta ma być „raczej wykluczona”). Tymczasem nietrudno wyobrazić mi sobie sytuację, w której przedsiębiorca – pozostając w potrzebie szybkiego finansowania – zgadza się (nawet pełen świadomy ryzyka) na odsetki czy koszty przekraczające poziom zdrowego rozsądku. Te wysokie koszty obciążą jego działalność i ograniczą (a być może nawet wyłączą) zarobek, dywidendę, zyski z udziałów. Na szczęście, można powiedzieć, pozostawiono przepis § 1 art. 304 kodeksu karnego, który penalizuje nakładanie na osobę (niekoniecznie konsumenta) obowiązek świadczenia niewspółmiernego ze świadczeniem wzajemnym, wyzyskując przymusowe położenie tej osoby.
Inną rzeczą jest to, że nowe typy przestępstwa wyzysku mają charakter powszechny – może je popełnić każdy, nie tylko podmiot prowadzący działalność gospodarczą w przedmiocie udzielania pożyczek czy kredytów. Z wyzyskiem w rozumieniu § 2 lub § 3 art. 304 kodeksu karnego możemy zatem mieć również do czynienia w pożyczkach udzielanych pomiędzy osobami prywatnymi (np. członkami rodziny czy znajomymi).
Zgodnie też z treścią nowych przepisów karalne ma być nie samo zawarcie umowy przewidującej niekorzystne warunki (uwaga jednak na treść art. 304 § 1 kodeksu karnego!), ale zgłoszenie żądania wobec pokrzywdzonego. Ustawodawca przewidział bowiem, że osoba zastrzegająca dla siebie takie nadmierne i niekorzystne świadczenie może ostatecznie zaniechać jego dochodzenia. W sytuacji jednak, gdy osoba taka – w rozmowie, na piśmie czy przykładowo poprzez założenie sprawy w sądzie zażąda kwoty przewyższającej dwukrotność równowartości odsetek maksymalnych lub dwukrotność maksymalnej wysokości kosztów pozaodsetkowych, może ponieść odpowiedzialność karną z tego tytułu.
Aleksandra Dyja
Obraz Ichigo121212 z Pixabay