21 stycznia 2021

KONSUMENCKIE ODSTĄPIENIE OD UMOWY

Ze względu na szczególną sytuację epidemiczną coraz częściej, w obawie o własne zdrowie czy w związku z obowiązującymi w galeriach handlowych obostrzeniami sanitarnymi, decydujemy się na nabywanie produktów przez Internet. W takim przypadku nie zawsze jednak możemy prawidłowo ocenić jakość towaru, jego walory wizualne czy rozmiar.  Czy zatem oznacza to, że konsument dokonujący zakupów internetowych powinien niejako pogodzić się z ewentualnością nabycia produktu niespełniającego jego oczekiwań lub liczyć wyłącznie na dobrą wolę sprzedawcy, który może zaproponować wymianę towaru? Na tak sformułowane pytanie należy co do zasady udzielić odpowiedzi przeczącej, albowiem z pomocą przychodzi w tym przypadku konstrukcja konsumenckiego odstąpienia od umowy.

 

Czy konsument może odstąpić od każdej umowy?

 

Uprawnienie konsumenta do odstąpienia od umowy uregulowane zostało w art. 27 ustawy z dnia 30 maja 2014 roku o prawach konsumenta. Zgodnie z tym przepisem konsument może bez podawania przyczyny i bez ponoszenia kosztów, w terminie 14 dni odstąpić od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa. Omawiane uprawnienie obejmuje jedynie umowy zawarte na odległość oraz umowy zawarte poza lokalem przedsiębiorstwa. Zatem do właściwego rozumienia oraz praktycznego zastosowania konstrukcji konsumenckiego odstąpienia od umowy konieczne jest prawidłowe rozumienie tych pojęć. Pierwsza z wymienionych jest umową zawartą z konsumentem w ramach zorganizowanego systemu zawierania umów na odległość, bez jednoczesnej fizycznej obecności stron, z wyłącznym wykorzystaniem jednego lub większej liczby środków porozumiewania się na odległość do chwili zawarcia umowy włącznie. Jako przykłady umów zawieranych na odległość przytoczyć można zakup towarów lub usług przez Internet (portale aukcyjne, internetowe sklepy konkretnych marek itd.) oraz umowy zawierane „przez telefon” z konsultantem.  Natomiast umową zawartą poza lokalem przedsiębiorstwa jest umowa zawarta z konsumentem:

  • przy jednoczesnej fizycznej obecności stron w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy,
  • w wyniku przyjęcia oferty złożonej przez konsumenta w okolicznościach, o których mowa powyżej,
  • w lokalu przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy lub za pomocą środków porozumiewania się na odległość bezpośrednio po tym, jak nawiązano indywidualny i osobisty kontakt z konsumentem w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy, przy jednoczesnej fizycznej obecności stron,
  • podczas wycieczki zorganizowanej przez przedsiębiorcę, której celem lub skutkiem jest promocja oraz zawieranie umów z konsumentami.

 

Za przykład umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa mogą posłużyć np. umowy zawarte z przedstawicielem handlowym, który przedstawia towar lub usługę w miejscu zamieszkania konsumenta, wskutek czego następnie zawierana jest umowa, lub umowy zawierane w ramach tzw. prezentacji organizowanych dla większej grupy ludzi poza lokalem przedsiębiorstwa.

 

Ograniczony termin uprawnienia

 

Konsument może skutecznie odstąpić od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa w terminie 14 dni.  Niezachowanie tego terminu powoduje wygaśniecie uprawnienia, co oznacza, iż druga strona umowy nie jest odstąpieniem związana. Zatem kolejną kwestią fundamentalną omawianej konstrukcji prawnej jest właściwe ustalenie momentu, w którym bieg rozpoczyna 14-dniowy termin.  Zagadnienie to z pozoru wydaje się błahe, ale również na tym polu mogą pojawić się pewne wątpliwości. Termin do odstąpienia od umowy rozpoczyna się:

 

  • dla umowy, w wykonaniu której przedsiębiorca wydaje rzecz, będąc zobowiązany do przeniesienia jej własności – od objęcia rzeczy w posiadanie przez konsumenta lub wskazaną przez niego osobę trzecią inną niż przewoźnik,
  • jeżeli umowa obejmuje wiele rzeczy, które są dostarczane osobno, partiami lub w częściach – od objęcia w posiadanie ostatniej rzeczy, partii lub części,
  • jeżeli umowa polega na regularnym dostarczaniu rzeczy przez czas oznaczony – od objęcia w posiadanie pierwszej rzeczy,
  • dla pozostałych umów – od dnia zawarcia umowy.

 

Do zachowania wskazanego wyżej terminu wystarczy wysłanie oświadczenia (o odstąpieniu od umowy) przed jego upływem. Jeżeli zatem konsument wyśle oświadczenie w terminie 14 dni, a przedsiębiorca faktycznie zapozna się z jego treścią już po upływie tego terminu – termin zostanie zachowany a oświadczenie wywoła zamierzone skutki prawne.

 

Forma oraz treść oświadczenia o odstąpieniu od umowy

 

Ustawodawca nie zastrzegł formy, w jakiej oświadczenie o odstąpieniu od umowy powinno zostać złożone drugiej stronie. Jednak dla najlepszego zabezpieczenia interesu konsumenta, z punktu widzenia walorów dowodowych dla ewentualnie mogącego powstać na tym tle sporu, pożądane byłoby sporządzenie oświadczenia w formie pisemnej oraz jego przesłanie listem poleconym na adres przedsiębiorcy. Nie oznacza to jednak, że odstąpienie od umowy dokonane w innej formie nie wywołuje skutków prawnych. Ustawa o prawach konsumenta – jeżeli przedsiębiorca zapewnia możliwość złożenia oświadczenia drogą elektroniczną – wprost dopuszcza odstąpienie od umowy  przy wykorzystaniu wzoru formularza  lub przez złożenie oświadczenia na stronie internetowej przedsiębiorcy. W tym przypadku przedsiębiorca powinien niezwłocznie przesłać konsumentowi na trwałym nośniku potwierdzenie otrzymania oświadczenia o odstąpieniu od umowy.

 

Powszechną praktyką przedsiębiorców zawierających z konsumentami umowy na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa jest załączanie wzoru odstąpienia od umowy do przesłanego towaru czy  publikowanie takiego wzoru na prowadzonej stronie internetowej. Ponadto wzór oświadczenia został również załączony do ustawy o prawach konsumenta. Skorzystanie z dostarczonego wzoru jest często najłatwiejszą i najszybszą drogą odstąpienia od umowy. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie aby oświadczenie o odstąpieniu od umowy zostało samodzielnie zredagowane przez konsumenta. Przykładowe odstąpienie od umowy powinno zawierać:

  • miejscowość i datę,
  • imię i nazwisko konsumenta oraz jego adres,
  • pełną nazwa przedsiębiorcy wraz z adresem,
  • oświadczenie o odstąpieniu od umowy (jednoznacznie wskazujące wolę odstąpienia oraz jednoznacznie identyfikujące umowę, od której konsument odstępuje),
  • datę zawarcia umowy lub dostarczenia towaru (w zależności, od którego zdarzenia liczony jest 14-dniowy termin na odstąpienie),
  • podpis konsumenta.

 

Skutki odstąpienia od umowy 

 

Po skutecznym odstąpieniu od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa umowę uważa się za niezawartą, co w praktyce oznacza pojawienie się określonych obowiązków zarówno po stronie przedsiębiorcy, jak i konsumenta. Przedsiębiorca ma obowiązek niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania oświadczenia konsumenta o odstąpieniu, zwrócić konsumentowi wszystkie dokonane przez niego płatności, w tym koszty dostarczenia rzeczy. Zwrot płatności dokonywany jest przy użyciu takiego samego sposobu zapłaty, jakiego użył konsument, chyba że konsument wyraźnie zgodził się na inny sposób zwrotu, który nie wiąże się dla niego z żadnymi kosztami. Jeżeli przedsiębiorca nie zaproponował, że sam odbierze rzecz od konsumenta, może wstrzymać się ze zwrotem płatności otrzymanych od konsumenta do chwili otrzymania rzeczy z powrotem lub dostarczenia dowodu jej odesłania. Jeżeli natomiast konsument wybrał sposób dostarczenia rzeczy inny niż najtańszy zwykły sposób dostarczenia oferowany przez przedsiębiorcę, przedsiębiorca nie jest zobowiązany do zwrotu konsumentowi poniesionych przez niego dodatkowych kosztów.

 

W tym miejscu podkreślić należy, że instytucja konsumenckiego odstąpienia od umowy nie przewiduje wymiany towaru, która jak się zdaje może być oferowana przez niektórych przedsiębiorców, którzy takim działaniem będą próbowali ustrzec się przed utratą klienta. Konsument  może oczywiście zdecydować się na nabycie towaru w innym kolorze, rozmiarze etc., ale w istocie będzie to zawarcie nowej umowy.

 

Po odstąpieniu od umowy konsument ma obowiązek niezwłocznie, nie później niż 14 dni od dnia odstąpienia od umowy zwrócić rzecz przedsiębiorcy lub przekazać ją osobie upoważnionej przez przedsiębiorcę do odbioru. Do zachowania terminu wystarczy odesłanie rzeczy przed jego upływem. Obowiązek odesłania rzeczy nie powstaje jeżeli przedsiębiorca zaproponował, że sam rzecz odbierze. Bezpośrednie koszty zwrotu rzeczy (np. koszty przesyłki) ponosi konsument, chyba że przedsiębiorca zgodził się je ponieść lub nie poinformował o konieczności poniesienia tych kosztów.

 

Wyłączenie prawa do konsumenckiego odstąpienia od umowy

 

Jak wyżej zostało wskazane uprawnienie konsumenta do odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa doznaje pewnych ograniczeń. Z uwagi na ramy niniejszego artykułu w tej części wskazane zostaną najbardziej powszechne wyłączenia stosowania omawianej konstrukcji. Uprawnienie do odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa nie przysługuje konsumentowi w stosunku do umów:

  • o świadczenie usług, jeżeli przedsiębiorca wykonał w pełni usługę za wyraźną zgodą konsumenta, który został poinformowany przed rozpoczęciem świadczenia, że po spełnieniu świadczenia przez przedsiębiorcę utraci prawo odstąpienia od umowy,
  • w której przedmiotem świadczenia jest rzecz nieprefabrykowana, wyprodukowana według specyfikacji konsumenta lub służąca zaspokojeniu jego zindywidualizowanych potrzeb,
  • w której przedmiotem świadczenia jest rzecz ulegająca szybkiemu zepsuciu lub mająca krótki termin przydatności do użycia,
  • w której przedmiotem świadczenia jest rzecz dostarczana w zapieczętowanym opakowaniu, której po otwarciu opakowania nie można zwrócić ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych, jeżeli opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu,
  • w której konsument wyraźnie zażądał, aby przedsiębiorca do niego przyjechał w celu dokonania pilnej naprawy lub konserwacji; jeżeli przedsiębiorca świadczy dodatkowo inne usługi niż te, których wykonania konsument zażądał, lub dostarcza rzeczy inne niż części zamienne niezbędne do wykonania naprawy lub konserwacji, prawo odstąpienia od umowy przysługuje konsumentowi w odniesieniu do dodatkowych usług lub rzeczy,
  • w której przedmiotem świadczenia są nagrania dźwiękowe lub wizualne albo programy komputerowe dostarczane w zapieczętowanym opakowaniu, jeżeli opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu,
  •  o dostarczenie treści cyfrowych, które nie są zapisane na nośniku materialnym, jeżeli spełnienie świadczenia rozpoczęło się za wyraźną zgodą konsumenta przed upływem terminu do odstąpienia od umowy i po poinformowaniu go przez przedsiębiorcę o utracie prawa odstąpienia od umowy.

 

Słowem podsumowania, wskazać należy, że zwiększeniu popularności nabywania przez konsumentów towarów oraz usług przez internet towarzyszyć powinien wzrost świadomości prawnej społeczeństwa, tak aby wyeliminowane lub przynajmniej znacznie zmniejszone mogły zostać płynące stąd zagrożenia. Bowiem w polskim porządku prawnym konsumentowi będącemu nieprofesjonalną stroną umowy przyznany został szereg uprawnień szczególnych mających na celu jego ochronę. Uprawnienia te nie posiadają oczywiście charakteru absolutnego, a tym samym w pewnych określonych w ustawie przypadkach doznają ograniczeń, ale jak się jednak zdaje są one wystarczające do odpowiedniego zabezpieczenia interesu konsumenta.

 

Mateusz Sławik

Aplikant radcowski

 

Obraz Mediamodifier z Pixabay