Rozporządzenie na wypadek śmierci – testament własnoręczny

 

Chciałbym Państwu przybliżyć tematykę rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci. Jak słusznie wskazał Benjamin Franklin w liście do Jean-Baptiste Leroy’a w 1789 r.: „(…) Na tym świecie pewne są tylko śmierć i podatki”. Śmierć jest zagadnieniem, które towarzyszy każdemu z nas.

Powołanie do spadku wynika albo z ustawy, albo z testamentu. W tym wpisie przedstawię kwestię rozporządzenia majątkiem w drodze testamentu. Co istotne, rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament.

Należy mieć zatem pełną świadomość, że możemy rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci, a nastąpić to może poprzez sporządzenie testamentu. Najmniej sformalizowaną formą testamentu jest testament własnoręczny.

Kwestią istotną jest to, czy w świetle prawa sporządzony testament będzie ważny, bowiem po śmierci spadkodawcy toczone są w tym przedmiocie spory sądowe.

Tym samym należy mieć na uwadze, że z punktu widzenia prawnego najistotniejsza jest okoliczność, aby sporządzony przez spadkodawcę testament był ważny w świetle prawa, albowiem w przeciwnym wypadku, może okazać się, że po śmierci spadkodawcy dojdzie do dziedziczenia po nim wbrew jego woli (w drodze dziedziczenia ustawowego), stąd niezwykle ważne jest to, aby zadbać za życia o prawidłowo sporządzoną wolę rozporządzenia na wypadek śmierci (mortis causa).

Przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny wskazują, że wola spadkodawcy rozporządzenia na wypadek śmierci winna być uzewnętrzniona w ten sposób, że spadkodawca napisze testament w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Testament własnoręczny określany jest także mianem testamentu holograficznego. Ten rodzaj testamentu został przewidziany przez ustawodawcę w celu umożliwienia testatorowi sporządzenia testamentu w sposób łatwo dostępny, a konieczność sporządzenia całego testamentu pismem ręcznym wynika z tego, aby w testamencie można było odnaleźć indywidualne cechy pisma testatora.

Powyższe oznacza, że w aktualnym stanie prawnym sporządzenie testamentu w formie wydruku spisanej na komputerze treści ostatniej woli oraz złożenie własnoręcznego podpisu spadkodawcy będzie pociągało jego nieważność, albowiem tak sporządzony testament nie czyni zadość wymaganiom formalnym przewidzianym w prawie polskim co do jego ważności. Konieczność własnoręcznego spisania testamentu ma na celu zapewnienie autentyczności testamentu. Ponadto stanowi większe zabezpieczenie testatora, gdyż potencjalna próba  podrobienia samego podpisu jest mniej utrudniona niż sporządzenie pismem ręcznym treści całego dokumentu. W aktualnym stanie prawnym sporządzenie testamentu pismem ręcznym i umieszczenie podpisu w formie elektronicznej także będzie pociągało nieważność testamentu z mocy samego prawa.

W bardzo wielu przypadkach spadkodawca podejmuje decyzje w przedmiocie rozrządzenia majątkiem będąc już na łożu śmierci. Ten czasu sporządzenia testamentu niesie za sobą szereg ryzyk.

Sporządzenie testamentu w okresie bezpośrednio poprzedzającym śmierć spadkodawcy może prowadzić do nieważności testamentu. To ryzyko wiąże się z tym, że niejednokrotnie stan zdrowia spadkodawcy w okresie bezpośrednio poprzedzającym śmierć nie jest zbyt dobry.

Z kolei sporządzenie testamentu w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji lub wyrażenie woli skutkuje nieważnością testamentu z mocy samego prawa. Brak świadomości powzięcia decyzji lub wyrażenia woli można przedstawić jako brak zdolności do prawidłowego postrzegania swoich działań i ich konsekwencji prawnych. Rozstrzyganie późniejszych, ewentualnych sporów sądowych zależy od konkretnych okoliczności sprawy i ustaleń faktycznych ściśle zindywidualizowanych. Z tych względów, aby maksymalnie ograniczyć ryzyko kwestionowania woli testatora po jego śmierci warto sporządzić testament, gdy stan zdrowia nie budzi jakichś większych zastrzeżeń (jak powszechnie wiadomo w mocno zaawansowanym wieku szereg chorób może prowadzić do osłabienia aktywności testatora).

W związku z postępem technologicznym wart odnotowania jest również fakt prowadzenia prac legislacyjnych nad zmianą przepisów w celu dodania nowej formy testamentu, tzw. testamentu audiowizualnego, który miałby polegać na tym, że testament mógłby zostać sporządzony poprzez ustne oświadczenie spadkodawcy, obejmujące podanie miejsca i daty jego sporządzenia oraz wskazanie okoliczności uzasadniających obawę rychłej śmierci spadkodawcy, które zostałoby  utrwalone za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk na trwałym nośniku informacji, umożliwiającym odtworzenie go. Jeśli w przyszłości taki przepis wejdzie w życie, to z całą pewnością będzie przystawał do aktualnego poziomu rozwoju technologicznego. Postęp technologiczny spowodował, że możliwe stało się sporządzanie testamentów ustnych za pomocą urządzeń audiowizualnych, z wykorzystaniem nagrania wideo lub głosu spadkodawcy. Obecny stan prawny jednak na to nie pozwala.

 

Radca Prawny
Damian Kliś

 

Fot. Pexels/Pixabay