Rozwód kościelny

Przypominamy przesłanki stwierdzenia nieważności małżeństwa w świetle Kodeksu Prawa Kanonicznego:

1. Niedopełnienie małżeństwa – czyli małżeństwo nieskonsumowane. Takie małżeństwo może być rozwiązanie, jednak nie jest to przesłanka obligatoryjna – decyzja należy do papieża. Takie małżeństwo można rozwiązać na zgodny wniosek obu stron lub na wniosek jednego z małżonków, choćby drugi się temu sprzeciwiał (kanon 1142).
2. Niezdolność do zawarcia małżeństwa – istnieje kilka form niezdolności do zawarcia małżeństwa, wszystkie jednak skupiają się na psychicznych jej przejawach, począwszy od „pozbawienia wystarczającego używania rozumu”, poprzez brak w rozeznaniu co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich, po niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej (kanon 1095). Warunkiem skutecznego zawarcia małżeństwa jest więc świadome (i dobrowolne) wyrażenie zgody na małżeństwo. Wyróżnia się następujące obowiązki małżeńskie:

• obowiązek tworzenia małżeńskiej wspólnoty całego życia (nierozerwalność małżeństwa),
• obowiązek relacji międzyosobowej między małżonkami, w tym głównie więzi uczuciowej,
• obowiązek relacji trwałej, wiernej, wzajemnej i dozgonnej, (jedność małżeństwa),
• obowiązek utrzymywania wspólnoty heteroseksualnej i pożycia małżeńskiego,
• obowiązek zrodzenia i wychowania potomstwa (dobro potomstwa).

Każdy człowiek zasadniczo jest zdolny do podjęcia i wypełnienia obowiązków małżeńskich, zaś przypadki niezdolności należy traktować jako coś wyjątkowego. To odstępstwo może być spowodowane istotnymi odchyleniami w stanie psychicznym, istniejącymi w chwili zawierania związku małżeńskiego.

Wszelką niezdolność do podjęcia obowiązków małżeńskich natury psychicznej powinna cechować: ciężkość (stopień istotności niezdolności), uprzedniość (musi występować w momencie zawierania małżeństwa), a także często trwałość i absolutność. Chodzi zatem o poważne patologie psychiczne, które są możliwe do zdiagnozowania.

W praktyce, za cechy mogące mieć istotny wpływ na brak zdolności do życia w małżeństwie uznać można przykładowo: trwałą niezdolność do budowania relacji i więzi uczuciowej, zachowania antyspołeczne, nieumiejętność przewidywania konsekwencji swych czynów lub wyciągania wniosków z własnego doświadczenia życiowego, postawę autodestrukcyjną (alkoholizm, narkomania, uzależnienia), przedmiotowe traktowanie w sferze pożycia intymnego, brak poczucia wstydu lub winy, skłonność do agresji.

3. Wystąpienie przeszkody zrywającej, takiej jak:

• wiek – mężczyzna poniżej 16 r. ż. i kobieta poniżej 14 r. ż., chyba że Konferencja Episkopatu ustali wyższy wiek (w Polsce obowiązuje dolna granica wieku 18 r. ż.),
• impotencja – uprzednia i trwała, absolutna lub względna, czy to po stronie, mężczyzny czy kobiety (niepłodność nie jest przesłanką nieważności małżeństwa),
• uprzednie małżeństwo, choćby nawet niedopełnione, a także uprzednie przyjęcie święceń kapłańskich lub złożenie ślubów czystości w zakonie,
• uprowadzenie kobiety lub jej przetrzymywanie w celu zawarcia małżeństwa – małżeństwo zawarte w tych warunkach uważa się za nieważne,
• pozbawienie życia własnego małżonka lub aktualnego małżonka swojego wybranka/wybranki w celu zawarcia nowego małżeństwa – małżeństwo zawarte w tych warunkach uważa się za nieważne,
• pokrewieństwo – pomiędzy wszystkimi wstępnymi (rodzice, dziadkowie) i zstępnymi (dzieci, wnuczęta), również z tzw. nieprawego łoża, a także w linii bocznej do czwartego stopnia pokrewieństwa (wujostwo, kuzynostwo) – małżeństwo zawarte w tych warunkach uważa się za nieważne,
• powinowactwo, przysposobienie (adopcja) – małżeństwo zawarte w warunkach powinowactwa lub adopcji (w linii prostej lub w drugim stopniu linii bocznej – rodzeństwo) uważa się za nieważne,
• przeszkoda przyzwoitości publicznej – powstaje z nieważnego małżeństwa po rozpoczęciu życia wspólnego albo z notorycznego, lub publicznego konkubinatu. Powoduje zaś nieważność małżeństwa w pierwszym stopniu linii prostej między mężczyzną i krewnymi kobiety i odwrotnie (kanon 1093). Jest formą bliskości osób, analogiczną do powinowactwa, przy czym podstawą tego ostatniego jest ważnie zawarte małżeństwo, zaś przyzwoitości publicznej — nieważne małżeństwo, albo notoryczny, lub publiczny konkubinat. Przeszkoda powstaje pomiędzy jedną ze stron, a krewnymi drugiej strony, ale tylko w pierwszym stopniu linii prostej.

Innymi słowy, przeszkoda ta zaistnieje między mężczyzną a córką lub matką jego konkubiny (lub między kobietą a synem lub ojcem jej konkubenta).

Notoryczny lub publiczny konkubinat, jako inne możliwe źródło przeszkody — to pozamałżeńskie pożycie dwojga osób na wzór małżonków, jeśli jest powszechnie znane (publiczne), lub dotyczy takiego stanu rzeczy, jakiego nie da się ukryć (notoryczne).

4. Defekty zgody małżeńskiej – błąd co do osoby, podstęp, zawieranie małżeństwa pod warunkiem lub pod przymusem, działanie pod wpływem strachu (bojaźń), symulacja (zatajenie przed małżonkiem wykluczenia jakieś istotnej konstytuanty małżeństwa, np. co do posiadania i wychowania dzieci).

Należy pamiętać, że w procesie kanonicznym nie przeprowadza się analizy przebiegu małżeństwa, nie bada się przyczyn, które doprowadziły do rozpadu związku małżeńskiego. Postępowanie dowodowe ogranicza się w zasadzie do poszukiwania odpowiedzi na pytanie, czy w chwili zawierania małżeństwa występowały przeszkody do jego zawarcia lub wady, które uniemożliwiały ważne zawarcie małżeństwa. Istnieje możliwość powołania biegłego (np. psychiatry, psychologa), a w sprawach, w których wykazuje się impotencję lub brak zgody małżeńskiej spowodowanej chorobą umysłową – wręcz nakazuje się uzyskanie ekspertyzy biegłego.

 

Marta Nowakowska, Adwokat

 

Zdjęcie: Pixabay/Prawny