Szczególny przypadek wyroku rozwodowego
W polskim systemie prawnym obowiązuje ogólna zasada mówiąca o tym, że wyroki stają się prawomocne po upływie terminu do złożenia wniosku o pisemne uzasadnienie wyroku, na który strony mają 7 dni od dnia jego ogłoszenia przez sąd. Wniosek o pisemne uzasadnienie jest niezbędny, jeśli strona jest niezadowolona z orzeczenia i planuje wnieść apelację od wyroku. Apelację można wnieść od całego wyroku lub od jego części, gdy tylko niektóre postanowienia zawarte w wyroku są niekorzystne dla strony. Gdy strona wnioskująca otrzyma pisemne uzasadnienie wyroku, wówczas zaczyna biec 14-dniowy termin do wniesienia apelacji. W razie rezygnacji z zaskarżenia wyroku, staje się on prawomocny po upływie tego terminu. W razie wniesienia apelacji, wyrok staje się prawomocny z dniem wydania wyroku przez Sąd II instancji (poza postanowieniem w przedmiocie kosztów postępowania, na które służy odrębne zażalenie).
Istotne znaczenie ma też to, czy apelacja została wniesiona od całego wyroku czy tylko od jego części (od wybranych punktów wyroku). Jeżeli wyrok został zaskarżony częściowo, tzn. w zakresie wybranych jego punktów, wówczas wyrok w pozostałej niezaskarżonej części staje się prawomocny.
Wyrok w sprawie o rozwód ma wyjątkowy charakter. W punkcie 1 sąd ustala rozwiązanie związku małżeńskiego przez rozwód – i orzeka kto ponosi winę za rozkład pożycia małżonków. Tylko na wyraźny wniosek obu stron sąd może odstąpić od orzekania co do winy (co zresztą znacznie przyspiesza postępowanie sądowe). W pozostałych punktach wyroku sąd ustala – jeżeli strony posiadają niepełnoletnie dzieci – kto będzie sprawował władzę rodzicielską nad dziećmi, wysokość alimentów na dzieci i/lub na rzecz drugiego małżonka, kontakty z dziećmi, z rzadko również podział majątku między małżonkami (jeżeli nie spowoduje to opóźnienia w rozpoznaniu sprawy, zazwyczaj gdy strony są zgodne co do podziału majątku wspólnego).
Orzecznictwo sądowe wypracowało stanowisko, iż w przypadku zaskarżenia punktu pierwszego wyroku w którym orzeczono rozwiązanie małżeństwa przez rozwód – czy to za sprawą zakwestionowania samego rozwodu czy też orzeczenia co do winy za rozkład pożycia małżeńskiego, wyrok nie staje się prawomocny w pozostałej części. Innymi słowy, małżeństwo nadal istnieje, jeżeli jedna ze stron zaskarżyła wyrok co do samej istoty rozwodu (np. jeżeli uznaje, że małżeństwo powinno nadal trwać) lub co do winy któregoś z małżonków. W takiej sytuacji nie dochodzi do uprawomocnienia się wyroku w zakresie władzy rodzicielskiej, alimentów i kontaktów, oraz podziału majątku wspólnego, ponieważ warunkiem ich orzeczenia jest właśnie orzeczenie rozwodu.
Inaczej jest, gdy strona zaskarżyła wyrok rozwodowy częściowo, tylko w zakresie władzy rodzicielskiej, alimentów lub kontaktów (względnie podziału majątku), i nie wniosła apelacji od samego rozwiązania związku małżeńskiego. Wówczas można stwierdzić, że nastąpił rozwód i strony przestały być małżonkami – a zatem w tej części wyrok jest prawomocny, natomiast nie została jeszcze ostatecznie ukształtowana sytuacja co do innego aspektu wyroku (alimenty, władza rodzicielska, kontakty lub podział majątku) – do czasu wydania wyroku przez Sąd II instancji.
Ma to przykładowo o tyle istotne znaczenie, że w razie śmierci któreś ze stron już po wniesieniu apelacji, należy rozstrzygnąć jak zakres zaskarżenia wpłynął na sytuację małżonków – co z kolei przekłada się na zakres dziedziczenia po zmarłym przez drugiego małżonka. W razie zaskarżenia wyroku co do winy za rozkład pożycia małżeńskiego, nie dochodzi do uprawomocnienia się wyroku rozwodowego, a śmierć małżonka sprawia, że drugi z nich może dziedziczyć po zmarłym (chyba że zmarły wnosił, ze to ten drugi żyjący małżonek ponosi winę za rozwód). W przypadku jednak, gdy wyrok rozwodowy został zaskarżony tylko co do władzy rodzicielskiej, alimentów czy kontaktów, należy uznać że rozwód nastąpił, a żyjący były małżonek nie ma prawa do dziedziczenia po zmarłym.
Adw. Marta Nowakowska
Foto: Pixabay/Catkin