Testament – co można w nim ująć
Testament nie musi obejmować całego majątku spadkodawcy. Może dotyczyć tylko wybranego jego fragmentu, np. przekazania w drodze spadku wyjątkowej kolekcji znaczków pocztowych, albumu ze zdjęciami rodzinnymi, starego zegara, lub innej pamiątki rodzinnej. Nieraz spadkodawca ma swoje wyjątkowe hobby, jak choćby bogatą bibliotekę książek czy płyt – wówczas w testamencie można rozporządzić wybranymi rzeczami lub prawami. Spadkodawca może też posiadać prawo majątkowe, które nie zostało jeszcze zmaterializowane w postaci rzeczy. Przykładowo, może mu przysługiwać prawo do odszkodowania, roszczenie posesoryjne (o przywrócenie stanu sprzed naruszenia posiadania), ekspektatywa – one również podlegają dziedziczeniu. W razie częściowego rozporządzenia w testamencie majątkiem i przekazania spadkobiercy tylko części majątku, pozostała i nieuregulowana w testamencie część majątku będzie dziedziczona zgodnie z regułami ustawowymi, tzn. w pierwszej kolejności dziedziczyć będą małżonek i zstępni (tzn. dzieci, a w braku dzieci – wnuki) zmarłego – w częściach równych (jednak udział małżonka w spadku nie może być niż 1/4). Jeżeli zmarły nie posiada dzieci lub zstępnych, dziedziczy po nim małżonek i wstępni (tzn. rodzice, a w braku rodziców – dziadkowie).
W testamencie można wskazać inną osobę, na wypadek gdyby pierwotnie ustanowiony spadkobierca nie chciał lub nie mógł dziedziczyć. Przykładowo, jeżeli do dziedziczenia zabytkowego zegara został pierwotnie (w pierwszej kolejności) powołany syn zmarłego, który jednak po śmierci ojca zdecyduje się na odrzucenie spadku, w takiej sytuacji spadkodawca może wskazać, że zegar ten dziedziczony będzie przez inną osobę (znajomego, sąsiada, kuzyna, zegarmistrza, itp.). Ta instytucja nosi nazwę podstawienia.
Co istotne, prawo spadkowe nie przewiduje możliwości zobowiązania spadkobiercy do zachowania spadku lub jego wybranego składnika majątkowego i przekazania go (pozostawienia go) innej osobie. Gdyby taki zapis pojawił się w testamencie, odniesie on tylko taki skutek, że do spadku lub do nabycia tego wybranego składnika majątkowego jako spadkobierca powołana zostanie ta inna osoba, z pominięciem osoby zobowiązanej do zachowania spadku i dalszego jego przekazania innej osobie. Przykładowo, jeżeli spadkodawca zobowiązał swoją córkę do zachowania zabytkowego zegara i przekazania go wnuczce, to do dziedziczenia tego zegara powołana będzie od razu wnuczka z pominięciem córki zmarłego.
Może wystąpić i taka sytuacja, kiedy zmarły w testamencie powołał kilku spadkobierców, np. żonę do połowy spadku, a trójkę dzieci w części po 1/6 spadku. Po śmierci spadkodawcy jedno z dzieci odrzuciło spadek. W braku odmiennej woli spadkodawcy, udział ten przypadnie pozostałym spadkobiercom, czyli żonie i dwójce dzieci, proporcjonalnie do przypadających ich udziałów (przyrost).
Marta Nowakowska
Zdjęcie: isakarakus/Pixabay